Digitale Ethiek: Ethiek neemt de Tijd, Technologie bepaalt de Snelheid

Maatschappij

De inrichting van een maatschappij is een proces dat continu doorloopt. Het is gebaseerd op kennis en ervaring, die door generaties heen ontwikkeld zijn en op ethische normen en waarden die we als inwoners gezamenlijk onderschrijven. Zo stelen we bijvoorbeeld niet van elkaar, dus in de huidige tijd ook geen digitale gegevens zoals de toegangscode tot iemands bankrekening. En we dragen zorg voor elkaar, dus ook voor de digitaal zwakkeren in de samenleving die hun wachtwoord afgeven aan iemand die zich via e-mail voordoet als bankmedewerker.

 

De maatschappij heeft hiervoor een aantal spelregels opgesteld, geborgd in wetgeving. Daarin wordt ook de vrijheid van ieder individu gewaarborgd, zoals de vrijheid van meningsuiting en van geloof. Maar wat als we worden geconfronteerd met digitale technieken, waarbij bedrijven en overheden vrijwel zonder dat je het in de gaten hebt in je leven mee kunnen kijken? Wat als de maatschappij minder toegankelijk wordt wanneer je online nog niet zo handig bent of geen volledige toegang hebt. Wat vinden we daarvan? Tijd om deze kwestie ethisch te bekijken.

 

Ethiek

Ethiek begint begint bij de waarden van onze democratie. Nederland kent een parlementaire democratie met algemeen kiesrecht, waarbij eenieders stem even zwaar telt. Lange tijd had je enkel inspraak als je tot de elite behoorde of was je stemkracht afhankelijk van de hoeveelheid belasting die je betaalde. Een democratie van de ‘haves’ en zeker niet voor de ‘have nots’ zouden we vandaag de dag zeggen. De ethiek die hiermee gepaard gaat betreft het vinden van een balans tussen het individueel en het maatschappelijk belang en een balans tussen vrijheid en gelijkheid, lees anno 2023 ‘inclusiviteit’.

 

In de loop van de tijd veranderen onze ethische normen en waarden, langzaam maar gestaag. Waar we vroeger onze geboortedatum of woonadres enkel wilden delen wanneer dat strikt noodzakelijk was, gaven we de afgelopen jaren onze hele identiteit en dat van ons gezin prijs op social media, terwijl we naar de toekomst toe daar waarschijnlijk voorzichtiger mee worden. Zo ontstaat er een nieuw maatschappelijk gemiddelde dat als ethische leidraad door beleidsmakers wordt gebruikt en houden we het land leefbaar voor iedereen.

 

Digitalisering

Waar techniek beschikbaar is ligt bewust of onbewust misbruik op de loer. Daarom hebben we een maatschappelijk ethisch debat nodig over de mate waarin we zinvolle technologie willen toepassen voor het algemeen belang en waar de balans doorslaat naar de beperking van vrijheden voor het individu. Het laatste waar we op wachten is een situatie waarin de volkssoevereiniteit in het geding komt.

 

Mede gedreven door de snelheid van de ontwikkelingen rondom digitalisering en artificial intelligence is de noodzaak tot debat hierover aangewakkerd en zullen we moeten toetsen wat er kan versus wat we vandaag willen en aankunnen. Wetgeving bepaalt uiteindelijk wat er mag en wat niet en ijlt per definitie na op technologische ontwikkelingen. De wetgever baseert zich hierbij ook op het maatschappelijke debat. Wij gezamenlijk bepalen dus eerst wat we willen met deze techniek en dat verplicht ons tot een dialoog met alle betrokkenen.

 

Dialoog

Om een juiste dialoog te voeren en een afweging te maken tussen wat mag en wat kan, tussen wat wenselijk is en waar we een deel van de maatschappij er negatieve gevolgen van ondervindt, worden bij diverse pilots en fieldlabs participatiegesprekken gevoerd met zoveel mogelijk stakeholders. Ethiektafels heten ze ook wel, al heeft dat voor velen een wat zweverige bijklank terwijl het toch daadwerkelijk om harde technologische data gaat. Om met Plato te spreken zullen we de menselijke reden moet gebruiken om de menselijke maat te bepalen. (Meer weten over Plato? Luister naar de Podcast Filosofie.)

 

Uit de praktijk van het project ‘crowd safety manager‘ blijkt dat participatiegesprekken veel inzicht geven aan de initiatiefnemers, als prettig worden ervaren door de deelnemers en helderheid verschaffen tot welk niveau technologie kan worden ingezet zodat de juiste balans tussen maatschappelijk en individueel belang intact blijft. Een krachtig gereedschap en geschikt om op elk niveau binnen een bedrijf of overheid toe te passen.

 

Inclusiviteit

Samen bepalen waar we als maatschappij techniek zinvol willen inzetten is democratie in optima forma. Als overheid en bedrijfsleven nemen we de verantwoordelijkheid om alle betrokkenen daarbij te consulteren en ieders belangen af te wegen.

Wie digitalisering nog niet of niet meer kan bijhouden zullen we moeten helpen, bij voorkeur gebruikmakend van de technologie in kwestie. Zo zorg je ervoor dat je de gemiddelde snelheid van onze lerende maatschappij verhoogt zonder iemand onderweg te verliezen: het proactief ontwikkelen van de ‘wisdom of the crowd’ zo je wilt.

 

Zo voorkomen we ook wederom een democratie te worden van de ‘haves’: zij die de technologie het best begrijpen en kunnen veroorloven. Van digitale aanvragen voor toeslagen tot subsidieregelingen voor zonnepanelen en de aanschaf van warmtepompen – ze moeten toegankelijk zijn voor iedereen. Pas dan garanderen we volkssoevereiniteit, vertaald naar deze digitale tijd.